Döviz Nedir? Neden Yükseliş ve Düşüş Gösterir?

Döviz, başka bir ülke para biriminin yerli para birimi cinsinden ifadesidir. Bir başka ifadeyle ülkelerarası ticarette kullanılabilen para, çek vb. ödeme aracıdır. Kısaca yabancı ülke parası olarak da isimlendirilebilir.

Arz ve Talep?

Dolar, Euro veya herhangi bir maddenin (elma, su, kalem vb.) değerinin/fiyatının artması veya azalması ilgili şeyle olan talebin ne olduğu ve o metadan ne kadar olduğu ile ilgilidir. Örneğin bugün 1 USD 8 TL ederken ertesi gün nasıl 8.5 TL veya 7.5 TL edebilmektedir? Dolar ve Türk Lirasının değeri farklı sebeplerden dolayı sürekli değişim göstermektedir. Çeşitli unsurların rol aldığı bu değişimde en önemli faktör ise dolar talebi ve dolar arzıdır. Doların değeri (veya herhangi bir döviz birimi Euro, Gbp..) ilgili ülkede ne kadar dolar olduğuna ve ilgili ülke vatandaşları tarafından ne kadar talep edildiğine bağlıdır. Ülkemizde dolara olan talep arttığında ekonomiden dolar çekileceği/azalacağı için USD TL karşısında değer kazanır. Sayısı az olan şeylerin değeri yüksek olur mantığı ile yola çıkarak (Ferrari, Bugatti gibi araçların Honda, Mazda gibi araçlara nazaran fiyatının yüksek olması gibi) burada da aynı şey söz konusudur.

Merkez Bankalarının Etkileri

Merkez Bankası’nın faiz kararları ise başka bir etmendir. TCMB her ay faiz kararını açıklamaktadır. Faizleri arttırdığında veya düşürdüğünde TL, USD karşısında değişim göstermektedir. Herhangi bir ülkeye olan sıcak para girişi, yabancı sermaye akımı, portföy yatırımları (hisse senedi, tahvil alımı gibi) olduğunda o ülkede döviz bollaştığından, ülke para birimine karşı USD değer kaybedecektir. Azaldığında hatta tam tersi yaşandığında ise (yabancı çıkışı) ilgili para birimi dolar karşısında değer kaybetmektedir. 2008 krizi sonrası ABD Merkez Bankası’nın dolara uyguladığı düşük faiz sonrasında, o dönem diğer gelişmekte olan ülkeler gibi ülkemiz çok ciddi yabancı yatırımcı çekmiş, Türkiye’ye hatırı sayılır sermaye akımı gelmiş, bu durum da Türk Lirasını olumlu etkilemişti.

İhracat-İthalat Dengesi

Diğer faktörler gibi ihracat-ithalat dengesi de oldukça önemli bir etkiye sahiptir. İthal edilen mallar ülkemizde dolar ile alınmaktadır. İthalatın fazla, ihracatın görece daha az olduğu durumlarda, ithal mallara olan talep, doların değer kazanmasına sebep olmaktadır. Nitelikli mallar üretip ihracatımızın daha fazla olması yani sattığımızın aldığımızdan daha fazla olması durumunda ise ülkeye döviz girdisi olacağından TL, USD karşısında değer kazanacaktır.

Son olarak ise jeopolitik ve uluslararası politikalarda sergilenen tutum ve davranışlar, uygulanan politikalardaki güven ve şeffaflık ortamının oluşturulması dövizi tetikleyen bir başka unsur olarak karşımıza çıkmaktadır.

Yazar: Mustafa Köse