Her şeyin hızla tüketilip, insani değerlerin zarar gördüğü son zamanlarda en çok ihtiyaç duyulan şeylerin yardımlaşma, ortak değerlerin paylaşımı ve kendi dönüşümlerini sağlayamayan insanlara el uzatmak olduğu gün kadar aşikar. Fakat tüm bu ihtiyaçların bireysel yardımlar ve sosyal sorumluluk projeleriyle sorunları kökünden çözemeyeceği de bilinen bir gerçek. Peki bu sorunların daha geniş bir perspektiften ele alınarak nasıl çözümlenmesi gerektiğine dair bir yol var mı? Bu yazımda, çözüm yollarından biri olan sosyal girişimciliği hep beraber inceleyeceğiz.
Sosyal Girişimciliğin Kısa Tarihi
Önceki yazımda, ekonomik anlamdaki girişimcilik konusuna değinmiştim. Sosyal girişimcilik, ekonomik girişimcilikle ortak değerlere sahip olsa da ondan çok net çizgilerle ayrılan ve başka bir boyutta ele alınması gereken konulardan biri. Sosyal girişimcilik son bir kaç on yıldır fark edilmeye başlanan yeni bir terim olsa da tarihteki konumu daha eskilere dayanıyor diyebiliriz. İlk hemşirelik okulunun kurucusu ve modern hemşirelik uygulamalarının geliştiricisi Florence Nightingale bu kategoriye dahil edilebilir etkili örneklerden biri.
Dilimize İngilizce “Social Entrepreneurship” sözcüklerinden geçen sosyal girişimcilik teriminin modern anlamda kullanılmaya başlanması 1980’li yıllara dayandırılıyor. “Neden ilişkili pazarlama” trendinin o günlerde uygulanmaya başlamasıyla temellenen bu girişimcilik türü, firmaların müşterilerinin belirli konuları önemsediğini fark etmesiyle bir dönüşüm içerisine girdi. Bu konulara odaklanarak müşteri sadakatinin artırılmasıyla sosyal sorunlar desteklenmeye başlandı ve sosyal girişimcilik kavramı büyük markaların uğraşıyla hayat buldu. Örnek verilecek olursa, 1983 yılında American Express, açılan her yeni hesap ve hesap kartıyla yapılan her satın alma işlemi için Özgürlük Heykeli restorasyon fonuna dış bağlantı bağışında bulundu. Sonuçlar şirket açısından etkileyiciydi. Yeni kart başvuruları yüzde 45, kart kullanımı ilk ayda yüzde 28 oranında arttı ve şirket dört ayda 1,75 milyon dolar topladı. Bu durumun akabinde pek çok şirket çevre, sağlık, eğitim ve diğer önemli konulara eğilim göstermeye başladı.
Sosyal Girişimcilik Nedir ve Neyi Amaçlar?
Sosyal girişimcilik, dünya genelindeki insanlar arasındaki eşitsizlikleri gidermek, kendi imkanlarıyla sorunların üstesinden gelmekte zorluk çeken insanlara yardım sağlamak üzere kurulan girişimlerdir. Bu girişim türü tıpkı ekonomik girişimcilik gibi vizyon, motivasyon, yaratıcılık ve fayda süreçlerine odaklanır. İyi bir cep telefonu üreterek bu cihazları teknolojiye kazandırmak ekonomik girişim sayılırken, ikinci el telefonları toplayıp Afrika’ya göndererek, o bölgedeki iletişim sorununu çözmeyi hedeflemek sosyal girişimcilik örneğidir.
Sosyal girişimcilik, dünyayı değiştirerek insanların hayatını daha iyi bir seviyeye taşımayı amaçlayan girişimcilik türüdür. Bu amaçlar ekonomik kaygı taşımayan girişimlerdir. Diğer bir ifade ile, bir girişimin ekonomik mi yoksa sosyal girişim mi olduğunu değer önerisi belirler. Tüm bunlara ek olarak sosyal girişim yüksek gelir gruplarından ziyade, daha düşük gelir gruplarını ve dezavantajlı nüfusu hedef alarak girişim geliştirir.
Sosyal girişimi, sosyal sorumluluk projeleri ve sosyal aktivizmden ayıran belirli koşullar mevcuttur. Okuyamayan kız öğrencilerin eğitim hayatıyla buluşturulma çabası bir sosyal sorumluluk projesidir. Gandhi ve Martin Luther King gibi isimlerin düşüncelerini eyleme dönüştürme çabaları ise sosyal aktivizme örnek gösterilebilir. Sosyal aktivizm ve sosyal sorumluluk projelerini, sosyal girişimcilikten ayıran en temel etmen, yerel oluşlarıdır. Sosyal girişimcilik elbette ki yerel anlamda etki oluşturacak etmenlerden beslenebilir fakat global bir etki ve faydayı amaçlar.
Sosyal Girişimcilik Örnekleri
İlaç endüstrisindeki tekelleşmenin etkisi ile, gelişmemiş ülkelerin ilaca ulaşmasında büyük problemlerin oluştuğunu fark eden Victoria Hale, eczacı bir bilim kadını olarak OneWorld Health Enstitüsünü kurarak bu dengeyi bozmak için sosyal bir girişim başlattı. Enstitü, gelişmemiş ülkelere bulaşıcı hastalıkları tedavi edecek ilaçları ödeme imkanları olmayan kişilere göndermekti. Hale’nin bu girişimi, sosyal girişimcilik adına verilebilecek en güzel örneklerden biri.
Robert Redford’un Hollywood’un tekelleşmiş sektörüne karşı 1980’lerde kar amacı gütmeyen Sundance stüdyosunu kurması diğer bir sosyal girişim örneğidir. Bu stüdyo ile video ve montaj teknolojilerinin ucuz bir hale getirilmesi amaçlanmış, genç yapımcılara film yapma imkanı tanınmıştır ve bağımsız film piyasasının oluşturulması hedeflenmiştir.
Tüm bu örneklere ilavaten, görme engellilerin hayatını kolaylaştırmayı hedefleyen ve bu hedef için akıllı ve ergonomik bastonlar üreten WeWalk, otizmli çocuklar için ücretsiz eğitim platformları kuran Otsimo ve dünyanın birçok bölgesinde küçük su arıtma tesisleri inşa ederek bu konuda çözümler üreten Water Health International gibi birçok girişim sosyal girişimciliğe verilebilecek başlıca örneklerden yalnızca birkaç tanesi.
Sorunların her geçen gün arttığı ve insanların zorluklarla yüzleştiği günümüzde, bu tarz sosyal girişimlere çok ihtiyacımız var. Ülkemizde ve Dünya’da sosyal girişimlerin artırılması ve sorunlara akılcı çözümlerin üretilmesi dileğimle…
Soru, düşünce ve talepleriniz için:
[email protected]
İnstagram: @sadinakiboglu
Twitter: @NakibogluSadi
Linkedin: M. Sadi Nakiboğlu
Böylesi önemli bir konuyu gündeme getirmeniz dolayısıyla gönülden tebrîk ediyorum.
Bu tür farkındalıklar vesilesiyle Rahmetli Necip Fazıl’ın; “Kim var?” diye seslenilince, sağına ve soluna bakınmadan, “Ben varım!” cevabını verici, her bir ferdi “Benim olmadığım yerde hiç kimse yoktur!” duygusuna sahip bir dava ahlâkını pırıldatıcı bir gençlik…” nitelemesiyle özlemini duyduğumuz “huzurlu bir toplum” için “sosyal girişimci” nesillere bir an önce kavuşma umudu taşıyorum.
Çok teşekkür ediyorum İrfan Bey, en içten saygılarımla…
Günümüz toplumları için kadim kültür geleneğimizde “vakıf insan” olarak ifade edilen diğergam insanlara ihtiyaç olduğunu düşünüyorum.